Juraj Najdhart
Kada je početkom leta 1937. godine raspisan međunarodni konkurs za urbanističko rešenje Novog Sada, arhitekta Juraj Najdhart (1901−1979) osvojio je drugu otkupnu nagradu sa radom pod šifrom „Atina”. Na konkursu je od 13 prispelih radova 9 uzeto u obzir jer su ispunili sve konkursne uslove. Prva nagrada nije dodeljena, drugu nagradu dobio je beogradski arhitekta i urbanista Branko Maksimović, dok su treću ravnopravno podelili radovi arh. Mihajla Radovanovića iz Beograda i zajednički rad peštanskog arhitekte Đerđa Korompaia i Novosađanina Nenada Pecića. Na konkursu su između ostalih učestvovali i arh. Vladimir Antonić iz Zagreba i Mate Bajlon, tada nastanjen u Sarajevu.
Zajedno sa nagrađenim autorima arh. Najdhart je pozvan na uži konkurs, organizovan tokom 1938. godine i tada mu je poverena izrada Regulacionog plana, kao i izrada direktivnih planova za neke trgove u Novom Sadu na čemu je radio u periodu 1939−1941. U tom periodu Najdhart će izraditi niz regulacionih studija – Šumadijske ulice, trga oko Riblje pijace i još nekih poteza u samom centru grada.
Naglašen radikalizam koji Najdhart primenjuje tretirajući najuži centar grada iz današnje perspektive izgleda ne samo kao plod urbanističkih zabluda toga vremena već i kao potpuno odsustvo obzira prema zatečenom stanju i graditeljskom nasleđu. Na izložbi održanoj tokom februara i marta 1939. godine, u dvorani Trgovinsko-industrijske i zanatske komore, Najdhart je izložio planove regulacija Novog Sada, Radničkog naselja i civilnog aerodroma. Od arhitektonskih projekata na izložbi su predstavljeni i projekti pojedinih trgova u Novom Sadu, te tip stambene kuće „zelenog grada”, na primeru Novog Sada. Na predavanju tokom trajanja izložbe Najdhart je rekao da se zalaže za „zeleni grad” koji bi bio toliko elastičan da se može primeniti bez velikih žrtava, jer predviđa sukcesivnu izgradnju. Gradski organizmi kao umetničke tvorevine (kolektivnog) ljudskog duha moraju biti elastični i adaptilni, smatrao je Najdhart.
Uporedo sa razradom Regulacionog plana Novog Sada Najdhart je za grad izradio i generalni urbanistički plan, nivelacione planove, te uredbe i pravilnik za urbanizaciju Novog Sada (Karlić-Kapetanović, 91). U Regulacionom planu koji je Najdhart radio u godinama pred početak Drugog svetskog rata ponovio je neka svoja rešenja iz pređašnjeg konkursnog rada koja su poslužila kao osnove i u kasnijem planskom organizovanju i razvoju grada – velika bulevarska osa prema novom mostu na Dunavu, stambena naselja uz reku, izmeštanje industrije i železnice van grada i sl. Tomislav Premerl smatra da je Najdhartov Regulacioni plan Novog Sada „jedan od najsmionijih i najrevolucionarnijih kompleksnih sagledavanja i oblikovanja jednog većeg grada, jer Najdhart rešavajući zadatak u totalu i u detalju, postojeći gradski prostor logično veže kao integralnu celinu sa novim delovima grada, a novim shvaćanjem i naprednom prostornom mišlju na planu grada nove funkcije prostora; on postojeći grad preoblikuje ne oduzimajući mu poseban karakter, već upravo specifičnost postojećeg prostora smišljeno gradi u veliku celinu modernog gradskog organizma”. Ne ulazeći kritički u pojedinosti odnosa prema nasleđenoj graditeljskoj baštini, Premerl nastavlja pohvalu plana koji, po njemu, „velikim potezima riješava promet, osobito povezivanje rijeke i grada u svim vidovima, od funkcije i prostorne organizacije pristaništa, do oblikovanja prostora uz rijeku i veza sa Petrovaradinom na desnoj obali”. Mada je Najdhartov plan nezvanično prihvaćen neposredno pred početak Drugog svetskog rata, od njega se kasnije odustalo i dugo godina je bio zaboravljen. Kasniji istraživači Najdhartovog dela su ispravno smatrali da novosadski plan predstavlja „domišljenu formu jednog razdoblja i jedne generacije”. (Karlić-Kapetanović, 92) U osnovi, to je grad korbizijanskog shvatanja urbanizma gde je u funkcionalnom smislu dosledno sproveden princip zoniranja teritorija. U tretiranju saobraćaja ovaj plan je znatno radikalniji od prethodnog, rađenog za konkurs 1937, i upravo će ta strana planerskog problema biti glavna manjkavost zbog koje plan neće biti uzet u obzir u neposrednom vremenu posle rata. Glavna karakteristika saobraćaja je stvaranje novih i jakih pravaca bulevarskog tipa, koji presecaju celokupnu teritoriju, podjednako i staru i novu, naslućujući tako narastajuću ulogu drumskog saobraćaja. (Pušić, 125)
Na poziv zagrebačkog časopisa Čovjek i prostor, Najdhart je 1970. godine izradio idejnu skicu za rekonstrukciju starog dela Novog Sada, u kojoj nije odustao od svojih starih urbanističkih zamisli – čvrsta blokovska rešenja unutar stare zatečene urbane matrice sa masivnom višeetažnom gradnjom. Crtež je, uz komentar o celini pitanja rekonstrukcije dela starog novosadskog gradskog jezgra, publikovan u časopisu Građa za proučavanje spomenika kulture (sveska IV−V).
Literatura i izvori: Dušan Grabrijan, „Natječaj za regulaciju Novog Sada – kratki grafičko-analitički prikaz natječajnog rada projekta ’Atina’”, Građevinski vjesnik, br. 10, Zagreb, 1937, 145−148; Anonim, „U nedelju se otvara izložba regulacionih planova Novog Sada arhitekte g. Juraja Najdharta”, Dan, Novi Sad, 26. februar 1939; Anonim, „Arhitekta g. Juraj Najdhart održao je predavanje o razvoju i principima modernog urbanizma sa primerom na Novi Sad”, Dan, Novi Sad, 1. mart 1939; Juraj Najdhart, Regulacioni plan Novog Sada – separat iz projekta, Novi Sad, 1940; Tomilav Premerl, „Hrvatska moderna arhitektura između dva rata”, Arhitektura, br. 156−157, Zagreb, 1976, 16, 43-44. (uz tekst objavljeni likovni prilozi). Regulacija Novog Sada i aerodrom u Novom Sadu; Ljubinko Pušić, Urbanistički razvoj gradova u Vojvodini u XIX i prvoj polovini XX veka, Matica srpska, Novi Sad, 1987, 124−125, 140−144; Jelica Karlić-Kapetanović, Juraj Najdhart – život i djelo, „Veselin Masleša”, Sarajevo, 1990, 89−92, 323, 335.
Vladimir Mitrović
DaNS, br. 23, Novi Sad, 1998, 33.